قبل از اینکه به موضوع حافظه دیداری بپردازیم به صورت زیربناییتر توضیحاتی در مورد مغز می دهیم تا با مفهوم حافظه ارتباط بهتری برقرار کنیم؛
در قدم اول ساختار عصبی و فیزیکی مغز موجودات زنده حرف اول را میزند
و این ساختار در اثر عوامل متعدد تکاملی, محیطی, ژنتیکی و سایر عوامل زیست شناختی در نهایت به صورت یک نسخه یا ورژن نهایی در اختیار موجود زنده قرار گرفته است
و این ساختار عصبی مغزی به عنوان یک بستر سخت افزاری عمل میکند برای استقرار تواناییهای مختلف ذهنی.
هر چه ساختار عصبی مغز موجود زنده پیشرفتهتر باشد, توانایی های ذهنی آن نیز توسعه یافتهتر و قدرتمندتر خواهند بود.
تواناییهای ذهنی موجود زنده به همراه دیگر تواناییهای جسمی و فیزیکی, تواناییهای محیطی موجود را شکل میدهند.
توانایی محیطی یک اصطلاح کلی و فراگیر است و شامل تمام اعمال و رفتارهایی میشود
که موجود زنده با آنها بقا و حیات خود را در سازگاری با شرایط مختلف محیطی و در میان موجودات دیگر حفظ میکند.
در میان موجودات زنده, انسان پیشرفتهترین ساختار عصبی مغز و به طبع آن تکامل یافته ترین و پیشرفته ترین تواناییهای ذهنی را دارد
و با استفاده از این خصوصیات، خود را به عنوان گونه غالب کره خاکی تثبیت کرده است.
در بسیاری از مواقع ضعف یادگیریاز مشکلاتی سرچشمه می گیرد که در مهارت های دیداری خود دارند.
مشکل در مهارت هایی مانند توجه، تمیز و دقت دیداری وجود دارد.
حافظه یک توانایی ذهنی است که به عنوان یک مخزن جمعآوری و ذخیره سازی اطلاعات مورد نیاز عمل میکند.
این پایگاه اطلاعاتی, اساس و پیریزی آن چیزی است که مفهوم ذهن و خودآگاهی انسان را میسازد.
یعنی با استفاده از اطلاعات ذخیره شده در حافظه است که انسان خود را مالک مفاهیم دیگری همچون یادگیری, آموزش, حل مسئله, تحلیل, عقل, فلسفه و دانش میداند.
پس حال میدانیم که حافظه انسان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم چقدر در تمام دستاورد های انسانی، نقش اساسی بازی کرده است
و مهمترین موهبت داده شده به انسان برای تصاحب جایگاه اشرف مخلوقات, همین حافظه بوده است.
همان طور که گفتیم, حافظه یک بخش سختافزاری دارد که همان ساختار عصبی مغز است و مشابه هارد کامپیوتر عمل میکند.
البته تفاوتهای اساسی با آن دارد از جمله اینکه ذخیره اطلاعات در مغز و حافظه پیچیدهتر از ساختار صفر و یک کامپیوترهاست.
چون تحقیقات دانشمندان عصبشناسی نشان میدهد که حافظه انسان بخشهای مختلفی از ساختار مغز را درگیر میکند،
بخشهایی از مغز که توسط حافظه درگیر می شود ممکن است از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشند.
علاوه برای اینکه حافظه شنیداری قسمتی از حاقظه انسان هست ، اما در بخش حافظه دیداری قرار نمی گیرد.
به یادآوردنها یا اصطلاحا بازیابی اطلاعات حافظه انسان، موضوعی بسیار پیچیدهتر از آن چیزی است که ما در اینجا بیان میکنیم.
چون بخشهایی از اطلاعات حافظه وارد ضمیر ناخودآگاه شخص میشود و شخصیت فرد را میسازد
و به عبارتی ذخیره اطلاعات در حافظه انسان هم از لحاظ زمانی و هم عمق تثبیت اطلاعات، بصورت لایهای انجام میشود؛
بخشهایی از ذخایر حافظه، کوتاه مدت و گذرا هستند و زود تر پاک میشوند (حافظه کوتاه مدت)
و بخشهای دیگر برای مدتهای طولانی و یا همیشگی ذخیره میشوند
و حتی بعد از حوادث و ضربههای مغزی منجر به آسیب مغزی و فراموشی, همچنان حفظ می شوند (حافظه بلند مدت).
انسان از مسیرهای حسی بدن یعنی از راه حواس پنجگانه، اطلاعات حافظه را دریافت میکند
و آنچه را که در اطرافش رخ میدهد ابتدا با یکی از حواس خود، احساس میکند.
سپس این احساسکردن در حافظه وی ثبت شده و برای استفادههای بعدی نگه داری میشود
و در موقع لزوم , این اطلاعات به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه از حافظه بازخوانی میشوند.
بنابراین فرد در لحظه مطالبی را به یاد میآورد و یا رفتار و اعمالی از خود بروز میدهد که قبلا آنها را یاد گرفته و در حافظه بلند مدتش ثبت شدهاند.
پس از نظر مسیر حسی دریافت اطلاعات , سه نوع حافظه داریم:
• حافظه دیداری: دریافت و به خاطرسپاری اطلاعات از راه دیدن و تماشا
• حافظه شنیداری: دریافت و به خاطرسپاری اطلاعات از طریق گوش دادن و صدا
• حافظه حرکتی: دریافت اطلاعات و به خاطرسپاری از راه لمس و انجام حرکت
ساختار ذهنی حافظه هر انسان، ممکن است با انسانهای دیگر فرق کند و هر فرد در یک یا همه این سه نوع حافظه قدرت یا ضعف داشته باشد.
حافظه دیداری که گاها حافظه فضایی-دیداری هم گفته میشود،
یکی از مهمترین انواع حافظه است چون مغز انسان بیشتر تمایل به حفظ و یادآوری دانستههایی دارد که از راه تصویر و رنگها در حافظه ثبت میشوند
و قدرت در این نوع حافظه در تمامی زمینه های زندگی و شغلی و تعامل اجتماعی, کار انسان را راحت تر میکند و سرعت میبخشد
و همچنین ضعف در حافظه تصویری در تمامی گروههای سنی، مشکلات زیادی را برای انسان ایجاد میکند ولی مشکلات ضعف حافظه دیداری برای کودکان حاد تر است.
حافظه دیداری یکی از مهمترین انواع حافظه برای به حفظ و به یادآوری اطلاعات است.
یک نکته مبهم در این قسمت وجود دارد بنام حساسیت شنیداری که اگر بسیار پایین باشد ، احتمالا با ضعف در حافظه رابطه غیر مستقیم دارد.
در کودکان مشکلات ضعف حافظه دیداری حاد تر و نگران کنندهتر از سایر گروه های سنی است.
به دلیل اینکه کودکان در سن دریافت آموزه های اساسی تکلمی و زبانی هستند و به علاوه باید یک سری مهارت تعامل اجتماعی پایه ای را یاد بگیرند،
بعد از اینها با فاصله کوتاهی وارد مرحله آموزش و تحصیلات ابتدایی میشوند
و اگر ضعف در حافظه دیداری داشته باشند در تمامی مراحل نامبرده با مشکل رو به رو میشوند و بسته به شدت ضعف،
این مشکلات میتواند باعث عقب ماندن کودک از یادگیری مسائل مختلف شود
و در موارد حاد ضعف حافظه تصویری, سطح توانایی ذهنی کودک ممکن است تا سطح کودکان عقب مانده ذهنی تنزل یابد.
پس ضعف حافظه تصویری کودکان و تلاش برای تقویت آن، همواره مورد توجه بسیاری از والدین و معلمان بوده است.
در نگاه اول در مورد کودکانی که در حافظه تصویری ضعف دارند شاید تصور شود که این کودکان مشکل کم توجهی یا بیش فعالی دارند.
ولی با نگاه دقیقتر مشخص میشود که این کودکان در تلاش برای درک مطالب و یادگیری هستند ولی رسیدن به این هدف، با مشکل رو به رو هستند.
کودکانی که این مشکل را دارند در سالهای اولیه زندگی و یا حتی تا مدتها با مشکل تکلم و ادای کلمات، مواجه هستند
و این مسئله برمیگردد به اینکه کودک در یادگیری کلمات مشابه معنایی یا کلماتی با ادای مشابه دچار مشکل است و خوب نمیتواند این کلمات را بر زبان بیاورد.
کودکی که ضعف حافظه دیداری دارد، فراموشکار است و آموزشهای تحصیلی یا آنچه والدین به کودک یاد می دهند را یاد نمیگیرد یا زود فراموش میکند.
کندی یادگیری و یا فراموش کردن مطالب و حجم زیاد موضوعات مجهول در ذهن کودک میتواند از لحاظ درونی، کودک را آشفته کند
و علاوه بر این فشار و تمرکز والدین و مربیان بر این مشکل کودک، گاها بر شدت اضطراب درونی و استرس کودک میافزاید.
حتی اگر کودک دچار استرس هم نباشد به طور حتم کندی یادگیری مطالب, او را بیش از همسالان خسته خواهد کرد
و حتی ممکن است کودک نسبت به یادگیری مطالب آموزشی موضع بگیرد و بی میل شود.
اگر کودک، حافظه دیداری ضعیفی داشته باشد در نوشتن حروف هم آوا و تفکیک این حروف از همدیگر در کلمات دچار مشکل میشود.
منظور از حروف هم آوا حروفی هستند که تلفظ مشابه و فرم نوشتاری متفاوتی دارند مثل حروف (ز , ظ , ذ , ض ـ ت , ط ـ س, ص ـ ح , ه).
یاد آوری اعداد و شماره ها مثلا تاریخ ها و یا شماره تلفن ها حتی در افراد بزرگسال هم نیاز به داشتن حافظه تصویری خوبی دارد و به خاطر سپاری آنها دشوار تر از سایر مطالب است.
دانش آموزانی که ضعف حافظه تصویری دارند حتی در نوشتن مطالب درس از روی تخته کلاس، به مشکل برمیخورند.
برای تقویت حافظه دیداری باید از روشهایی استفاده شود که مبتنی بر تصویر و رنگ هستند یا راه هایی که موجب تصویر سازی ذهنی میشوند
که در اکثر این روشهای تقویت کننده حافظه شرط اساسی، تمرین و تکرار و مداومت است. از جمله روش های تقویت کننده حافظه تصویری در کودکان:
در این روش داستانی خیالی و یا روایتی را که از گشت و گذار با کودک خود, از یک محل داشته اید برای افراد خانواده تعریف کنید
و بخشهایی از داستان را از کودک سوال کنید یا از وی بخواهید بخشهایی از آن را او تعریف کند.
در این روش ذهن کودک با موضوعی که به آن علاقه دارد درگیر میشود و تمرینی برای تقویت حافظه تصویری کودک خواهد بود.
فراهم سازی وسایل نقاشی و ترغیب کودک به نقاشی کردن و یا تهیه کتابچه های مصور مخصوص رنگآمیزی کودکان،
میتواند کمک بزرگی در تقویت حافظه تصویری کودکان داشته باشد و کودکان نیز غالبا به این نوع فعالیتها علاقه دارند.
این نوع از اسباب بازیها نیز در عین سرگرم کردن کودکان باعث تحریک حافظه بصری آنها خواهد شد.
این نوع از بازی ها برای تقویت حافظه تصویری کودکان بسیار موثر هست.
بزرگسالان برای تقویت حافظه دیداری دست بازتری دارند و علاوه بر طراحی و نقاشی و حل پازل و انواع بازیهای آنلاینِ تقویت حافظه،
میتوانند از سایر روش های مبتنی بر تجسم و خیال پردازی استفاده کنند
و همچنین مشخص شده که همان کار ساده هایلایت کردن کلمات و عبارات در متن
که غالبا دانش آموزان و دانشجویان انجام میدهند، به تقویت حافظه تصویری افراد کمک میکند.
